Φούρνοι μικροκυμάτων: Μύθοι, πραγματικότητες, κίνδυνοι και προφυλάξεις

ΤΟΥ ΚΑΘΗΓ. ΛΟΪΖΟΥ Γ. ΛΟΪΖΟΥ

Ο φούρνος μικροκυμάτων είναι συσκευή που επιτρέπει με γρήγορο και εύκολο τρόπο το μαγείρεμα και το ζέσταμα φαγητών.

Τα φαγητά που ψήνονται σε αυτόν είναι εξ ίσου θρεπτικά με τα φαγητά που ετοιμάζονται με άλλους τρόπους.

Μάλιστα έρευνες έδειξαν ότι φαγητά που ετοιμάζονται σε φούρνο μικροκυμάτων διατηρούν περισσότερα ανόργανα στοιχεία, βιταμίνες ή άλλα θρεπτικά συστατικά σε σύγκριση με φαγητά που ετοιμάζονται με βρασμό.

Όμως επειδή τα φαγητά ψήνονται ή ζεσταίνονται με μικροκύματα που ανήκουν στο φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, επικρατούν πολλοί φόβοι σχετικά με την ασφάλεια των καταναλωτών που χρησιμοποιούν και καταναλώνουν φαγητά ή ροφήματα που ετοιμάστηκαν με τη βοήθεια των εν λόγω φούρνων.

Τα μικροκύματα απορροφώνται από όλα τα αντικείμενα που περιέχουν νερό. Διαπερνούν το γυαλί και το πλαστικό ενώ αντανακλώνται από ορισμένα μέταλλα.

Όλα τα φαγητά και οι τροφές περιέχουν μόρια νερού σε διάφορες συγκεντρώσεις ανεξάρτητα από το πόσο ξηρά φαίνονται. Τα μικροκύματα αναταράσσουν τα μόρια του νερού με αποτέλεσμα να δημιουργείται θερμότητα που ψήνει ή ζεσταίνει τα φαγητά, τις τροφές, τα ροφήματα.

Ας δούμε αρχικά τους κυριότερους φόβους και λανθασμένες αντιλήψεις που δημιουργήθηκαν αναφορικά με τους φούρνους μικροκυμάτων:

1. Η χημική σύσταση των φαγητών: Η χημική σύσταση των φαγητών δεν αλλοιώνεται. Δεν δημιουργούνται δηλητηριώδεις ή άλλες επικίνδυνες ενώσεις από την ενέργεια των μικροκυμάτων. Οι μόνες αλλοιώσεις που παρατηρούνται είναι αυτές που δημιουργούνται όταν ψήνουμε κάτι γρήγορα.
2. Η ακτινοβολία: Όταν τρώμε φαγητά που ετοιμάσθηκαν σε αυτούς τους φούρνους  δεν υποβαλλόμαστε σε οποιασδήποτε μορφής ακτινοβολία. Μόλις διακόψουμε τη λειτουργία του φούρνου, δεν υπάρχουν πλέον μικροκύματα ούτε στον φούρνο ούτε στο φαγητό.
3. Η ραδιενέργεια: Η ενέργεια των μικροκυμάτων δεν είναι ραδιενέργεια. Έτσι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος έκθεσης σε ραδιενέργεια από τον φούρνο ή από το φαγητό που ετοιμάσθηκε σε τέτοιο φούρνο.
4. Ο καρκίνος: Μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές έρευνες που εξέτασαν το κατά πόσο οι φούρνοι ή τα φαγητά που ετοιμάζονται σε αυτούς, προκαλούν καρκίνο. Μέχρι σήμερα δεν βρέθηκαν στοιχεία που να συσχετίζουν ή να υποστηρίζουν ότι η ενέργεια των μικροκυμάτων ή με οποιονδήποτε τρόπο προκαλούν κάποια μορφή καρκίνου.

Αναμφίβολα οι φούρνοι μικροκυμάτων έχουν διαδοθεί πάρα πολύ. Σήμερα αποτελούν σχεδόν αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης κουζίνας.

Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που βοήθησαν στην πλατιά εξάπλωση των φούρνων μικροκυμάτων:

1. Ταχύτητα: Ψήνουν ή ζεσταίνουν πολύ πιο γρήγορα από τους άλλους τρόπους. Η εξοικονόμηση χρόνου είναι ένα πλεονέκτημα.
2. Οικονομία: Είναι πιο φτηνός τρόπος μαγειρέματος. Υπάρχει εξοικονόμηση ενέργειας. Ενεργούν ευθέως στις τροφές. Δεν χρειάζεται να ζεστάνουν λάδι, νερό ή αέρα για να ψήσουν ή να ζεστάνουν κάτι.
3. Διατήρηση θρεπτικών συστατικών: Οι βιταμίνες και τα άλλα θρεπτικά συστατικά παραμένουν στα φαγητά. Η οξείδωση είναι μειωμένη με αποτέλεσμα οι βιταμίνες να καταστρέφονται λιγότερο. Τα φαγητά που ψήνονται με γρήγορη άνοδο της θερμοκρασίας διατηρούν περισσότερα θρεπτικά συστατικά σε σύγκριση με φαγητά που σιγοβράζουν για πολλή ώρα.
4. Μικρόβια: Τα μικρόβια πολλαπλασιάζονται σε θερμοκρασίες από 50^ο C έως 600^ο C. Οι συσκευές αυτές επιτρέπουν το ξεπάγωμα, το μαγείρεμα και το σερβίρισμα των φαγητών σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα. Έτσι δεν δίνεται χρόνος στα μικρόβια να αναπτυχθούν.  

Παρά το γεγονός ότι έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα, εντούτοις έχουν και ορισμένους σοβαρούς κινδύνους που πρέπει να γνωρίζουμε.

Οι κυριότεροι κίνδυνοι των φούρνων μικροκυμάτων είναι οι ακόλουθοι:

1. Ανομοιόμορφος τρόπος ψησίματος του φαγητού και κίνδυνος από μικρόβια

Τα φαγητά που ψήνονται σε αυτούς δεν ζεσταίνονται με ομοιόμορφο τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν μέσα σε αυτά, περιοχές που είναι κρύες και άλλες που είναι ζεστές. Βακτηρίδια και άλλοι μικροοργανισμοί είναι δυνατόν να αναπτυχθούν στις κρύες περιοχές.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφεύγουμε ή μειώνουμε τον κίνδυνο των μικροβίων;

1)  Προτού αρχίσουμε το ψήσιμο μιας κατεψυγμένης τροφής πρέπει να σιγουρευτούμε ότι έχει ξεπαγώσει πλήρως.

2)   Όταν κόβουμε σε μικρά ίσα κομμάτια κάτι που θέλουμε να ετοιμάσουμε, τότε το ψήσιμο είναι πιο ομοιόμορφο και μειώνεται ο κίνδυνος κρύων περιοχών με ανάπτυξη μικροβίων.

3)  Το ανακάτεμα του φαγητού κατά την προετοιμασία του στον φούρνο βοηθά σε μια πιο ομοιόμορφη κατανομή της θερμότητας. Για φαγητά που δεν μπορούν να ανακατευτούν πρέπει να αφήνονται για μερικά λεπτά, σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή, μετά από την έξοδο τους από τον φούρνο, για να κατανεμηθεί με ομοιόμορφο τρόπο η θερμότητα.

4)  Να χρησιμοποιούμε ξέβαθα και στρογγυλά μαγειρικά σκεύη ειδικά για τους φούρνους αυτούς παρά βαθιά και τετράγωνα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μια καλύτερη κατανομή της θερμότητας που παράγεται από τα μικροκύματα.

5)  Αποφεύγουμε να ψήνουμε παραγεμιστά φαγητά, όπως για παράδειγμα γεμιστή γαλοπούλα, διότι δεν είναι σίγουρο ότι η θερμοκρασία στο εσωτερικό του γεμίσματος θα φθάσει στο σημείο που πρέπει για να σκοτώσει τα επιβλαβή μικρόβια.

6)  Ο φούρνος μικροκυμάτων δεν είναι κατάλληλος για αποστείρωση μαγειρικών σκευών ή για το μπιμπερό των παιδιών.

2. Τα εγκαύματα

Τα φαγητά που ετοιμάζονται στον φούρνο μικροκυμάτων δυνατό να προκαλέσουν εγκαύματα με πολλούς τρόπους.

Για παράδειγμα μπορεί να δαγκώσουμε κάτι που εξωτερικά έχει μια θερμοκρασία που μπορούμε να ανεχτούμε ενώ εσωτερικά είναι δυνατόν να είναι υπερβολικά ζεστό. Επίσης μετακινώντας ένα πλαστικό κάλυμμα από ένα δοχείο που ζεστάθηκε σε φούρνο μικροκυμάτων μπορεί να πάθουμε έγκαυμα από ατμούς που διαφεύγουν την ώρα που μετακινούμε το κάλυμμα.

Μέτρα προφύλαξης για αποφυγή εγκαυμάτων:

1)  Δεν συστήνεται το ζέσταμα του μπιμπερό των παιδιών σε αυτούς. Ενώ εξωτερικά μπορεί η θερμοκρασία να φαίνεται ικανοποιητική, το γάλα πιθανόν να είναι επικίνδυνα ζεστό.

2)  Σε περίπτωση που γίνεται χρήση κάποιου καινούργιου μαγειρικού σκεύους για πρώτη φορά είναι προτιμότερο η μετακίνηση του να γίνει φορώντας γάντια. Αυτό προστατεύει από εγκαύματα διότι πιθανόν ο χρήστης, αρχικά να μη γνωρίζει πόσο ζεσταίνεται το νέο σκεύος στον φούρνο μικροκυμάτων.

3)  Τα σκεύη που θα χρησιμοποιούνται πρέπει να είναι κατάλληλα για το σκοπό αυτό. Τα πλαστικά σκεύη όπως επίσης και τα πλαστικά φιλμ που χρησιμοποιούνται για επικάλυψη πρέπει να είναι ειδικά για τους εν λόγω φούρνους. Οι κατασκευαστές των αντικειμένων αυτών πρέπει να δηλώνουν κατά πόσο τα προϊόντα τους είναι κατάλληλα για τη χρήση αυτή.

4)      Η κάλυψη φαγητών με πλαστικό φιλμ πρέπει να γίνεται με τρόπο τέτοιο που να επιτρέπει στον ατμό να φεύγει. Η κάλυψη πρέπει να είναι χαλαρή και όταν το πλαστικό φιλμ μετακινείται να γίνεται μακριά από το πρόσωπο και το άνοιγμα σε αντίθετη κατεύθυνση από μέρη του σώματος. Έτσι αν διαφύγει καυτός καπνός δεν θα προκαλέσει εγκαύματα.

5)  Τα πλαστικά φιλμ ή καπάκια που χρησιμοποιούνται για επικάλυψη δεν πρέπει να έρχονται σε επαφή τα φαγητά.

6)  Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε φαγητά που έχουν διάφορα στρώματα. Ενώ τα εξωτερικά στρώματα μπορούν να έχουν μια θερμοκρασία που μπορούμε να ανεχτούμε, τα εσωτερικά στρώματα πιθανόν να είναι υπερβολικά ζεστά και να μας προκαλέσουν έγκαυμα όταν αρχίσουμε να τρώμε.

7)  Χρειάζεται πάντοτε προσοχή όταν ζεσταίνουμε υγρά ή άλλα τρόφιμα διότι υπάρχει ο κίνδυνος να ζεσταθούν υπερβολικά και μόλις τα πάρουμε να καούμε. Είναι καλύτερα να ζεσταίνουμε τα φαγητά στον φούρνο για όσο χρόνο συστήνεται από τον κατασκευαστή.

8)  Τα αυγά με το τσόφλι τους δεν πρέπει να ψήνονται στον φούρνο μικροκυμάτων. Ο ατμός που δημιουργείται στο εσωτερικό μπορεί να προκαλέσει την έκρηξη του αυγού.

9)  Τα παιδιά χρειάζονται επίβλεψη όταν χρησιμοποιούν φούρνους μικροκυμάτων. Δεν πρέπει να τα αφήνουμε μόνα τους να ετοιμάζουν κάτι σε αυτούς. Ακόμη καλύτερα και ανάλογα με την ηλικία τους, είναι προτιμότερο να τα μάθουμε να χρησιμοποιούν σωστά και με ασφάλεια τη συσκευή αυτή.

3. Διαρροές της ακτινοβολίας

Η έκθεση σε ψηλά επίπεδα ακτινοβολίας μικροκυμάτων μπορεί να προκαλέσει εγκαύματα και καταρράκτη.

Οι διαρροές από φούρνο μικροκυμάτων μπορούν να παρατηρηθούν σε περιπτώσεις, που η πόρτα του φούρνου έχει κάποια βλάβη ή δεν κλείνει καλά.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι διαρροές που παρατηρούνται δεν αποτελούν σημαντικό κίνδυνο για την υγεία. Συνήθως οι βλάβες αυτού του τύπου φαίνονται.

Τι πρέπει να κάνετε για τις διαρροές;

1)      Εάν παρατηρήσετε ότι η πόρτα του φούρνου δεν κλείνει καλά ή έχει κάποια διάβρωση, τότε πρέπει γίνει επιδιόρθωση ή αντικατάσταση του φούρνου.

2)      Ο φούρνος πρέπει να καθαρίζεται καλά, για μη μένουν καμένα υπολείμματα φαγητών στο εσωτερικό ή στην πόρτα του. Δεν πρέπει να λειτουργεί ενώ είναι άδειος.

3)      Εάν έχετε την παραμικρή αμφιβολία ζητείστε από τον προμηθευτή σας ή άλλους ειδικούς τεχνίτες να ελέγξουν κατά πόσο υπάρχουν διαρροές ή όχι από τον δικό σας φούρνο. 

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο φούρνος μικροκυμάτων είναι μια χρήσιμη συσκευή και ασφαλής εάν χρησιμοποιείται με τον σωστό τρόπο.

Το εγχειρίδιο του κατασκευαστή με τις οδηγίες σωστής χρήσης πρέπει να το συμβουλευόμαστε για να αποφύγουμε κάποιο ατύχημα. Τηρώντας τους στοιχειώδεις κανόνες ασφάλειας, ο φούρνος μικροκυμάτων μπορεί να μας προσφέρει πολλές υπηρεσίες στην καθημερινή μας ζωή.

*Κλινικός Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
τ. Διευθυντής Παιδογκολογικής – Παιδοαιματολογικής Κλινικής
Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ, Λευκωσία